Refakat İzni Nedir?
Refakat izni, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda düzenlenen, memura belirli şartlar altında verilen ücretli mazeret iznidir.
Hastalık ve refakat izni Madde 105 – (Değişik: 13/2/2011-6111/107 md.)
‘’…Ayrıca, memurun bakmakla yükümlü olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi veya tedavisi uzun süren bir hastalığının bulunması hâllerinde, bu hâllerin sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi şartıyla, aylık ve özlük hakları korunarak, üç aya kadar izin verilir. Gerektiğinde bu süre bir katına kadar uzatılır. …’’
Bu izin, memurun yakınlarından birinin ciddi bir sağlık sorununda ona refakat etmesi (bakımıyla ilgilenmesi) gereken durumlar için tanınmıştır. Kanun, memurun bakmakla yükümlü olduğu veya refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek derecede hasta ya da kazazede bir yakını bulunması halinde, sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmek şartıyla memura refakat izni verilebileceğini hükme bağlamıştır. Bu kapsamda memur, söz konusu hayati tehlike arz eden hastalık veya ağır kaza durumundaki yakınının tedavisi süresince işinden izin alarak yanında bulunabilir. Refakat izni süresince memurun aylık maaşı ve diğer hakları korunur (ücretli izin şeklindedir). Kanun metnine göre refakat izni başlangıçta en fazla üç aya kadar verilir ve gerektiğinde bu süre bir katına kadar uzatılabilir (yani toplamda altı aya kadar).
Refakat İzni Verilebilmesi İçin Gerekli Şartlar
657 sayılı Kanun’un 105. maddesi ve ilgili yönetmelik, refakat izninin verilmesi için belirli koşulların sağlanmasını şart koşar. Başlıca şartlar şunlardır:
- Hastalık/Kaza Durumu ve Yakınlık: Refakat izni, memurun yakını olan bir kişinin hayati tehlikeye sebebiyet verecek bir kaza geçirmesi veya tedavisi uzun süren ciddi bir hastalığa yakalanması durumunda verilir. Bu yakın, memurun bakmakla yükümlü olduğu ya da memur refakat etmezse hayati tehlikeye girecek derecede bakım ihtiyacı olan birinci derece aile fertlerinden olmalıdır. Yani izin alabileceği yakınlar; anne, baba, eş, çocuk veya kardeş olup (aşağıda ayrıntılı listelenmiştir), bu kişilerin durumu memurun refakatini gerektirecek ciddiyette olmalıdır.
- Sağlık Kurulu Raporu ile Belgelendirme: Hastanın durumu, resmî bir sağlık kurulu raporu ile tevsik edilmelidir. Bu raporda Devlet Memurlarına Verilecek Hastalık Raporları İle Hastalık Ve Refakat İznine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmeliği 10. Md gereği “…refakati gerektiren tıbbî sebepler, memur refakat etmezse hayatî tehlike bulunup bulunmadığı, sürekli ve yakın bakım gerekip gerekmediği…” gibi hususların açıkça belirtilmesi gerekmektedir. Ayrıca raporda, refakat süresinin ne kadar gerektiği ve varsa refakat edecek kişinin taşıması gerektiği özel niteliklerin de yazılması gerekmektedir. Refakat süresinin en fazla 3 aya kadar olacak şekilde yazılacağı da gözden kaçırılmamalıdır. Bu şartlardan birini içermeyen rapora dayanılarak refakat izni verilmez.
- Tek Memur Şartı: Aynı hasta kişi için aynı dönemde birden fazla memurun eşzamanlı olarak refakat izni kullanması mümkün değildir. ‘’…Aynı kişiyle ilgili olarak aynı dönemde birden fazla memur refakat izni kullanamaz. …’’ Yani, eğer ilgili hasta kişi için halihazırda bir memur refakat iznindeyse, aynı zaman diliminde başka bir memura aynı kişi için refakat izni verilmez.
Bu koşullar sağlandığında, memurun kurumu tarafından refakat izni onaylanabilir. Özetle, ciddi bir tıbbi vakaya maruz kalan uygun derecedeki bir yakına sahip olmak ve bunun heyet raporuyla kanıtlanması refakat izninin temel şartıdır. İzin talebi bu şartlar çerçevesinde değerlendirilir.
Refakat İzni Süresi (Kaç Gün ve Yılda Kaç Kez Kullanılabilir?)
Refakat izninin süresi, kanunda belirlenmiş olan azami sürelerle sınırlıdır. 657 sayılı Kanun’un 105. maddesine göre memura verilecek refakat izni en çok 3 ay (90 gün kadar) süreli olabilir. Ancak gerektiği takdirde aynı şartlar altında bu süre bir defaya mahsus olmak üzere bir o kadar daha (üç ay daha) uzatılabilir. Bu şekilde, aynı kişi ve aynı vakaya dayalı olarak kullanılan refakat izninin toplam süresi 6 ayı geçemez.
Belirtilen 6 aylık azami süre, ilgili hasta yakının aynı hastalığı veya kaza vakası için memurun memuriyet hayatı boyunca kullanabileceği toplam refakat iznidir. Yani aynı kişi için aynı rahatsızlık nedeniyle 6 ay izin kullanan bir memur, aynı rahatsızlık için yeniden refakat izni alamaz. Bununla birlikte, izin süresi parçalı olarak da kullanılabilir: Örneğin ihtiyaç durumuna göre bu 6 aylık hakkın tamamı arka arkaya kullanılabileceği gibi, arada tekrar göreve dönüp sonra yeniden refakat iznine çıkmak da mümkündür (elbette toplam aynı vakada 6 ayı aşmamak kaydıyla).
“Yılda kaç kez alınabilir?” sorusuna gelince, mevzuatta yıllık bir sınırlama bulunmamaktadır. Refakat izni vakaya göre tanımlandığından, şartlar oluştuğu takdirde farklı zamanlarda birden fazla refakat izni kullanılabilir. Örneğin memur, bir yakını için 6 aya kadar refakat izni kullandıktan sonra başka bir yakını için (veya aynı yakının başka bir hastalığı için) yine refakat izni alabilir. Bu durumda her bir ayrı hastalık veya kaza vakası, yeniden değerlendirilir ve yukarıdaki 3+3 ay kuralı her vaka için ayrı ayrı uygulanır. Özetle, kanun refakat izni sayısına yıllık bir kısıt getirmemiştir; önemli olan her seferinde şartların mevcut olması ve her bir vaka için toplam sürenin 6 ayı aşmamasıdır.
Refakat İzninin Maaş ve Diğer Özlük Haklarına Etkisi
Refakat izni, memurun aylıklı (ücretli) izni kapsamında olduğundan, bu iznin kullanılması memurun maaş ve diğer özlük haklarında herhangi bir kayba yol açmaz. Kanun açıkça, refakat izni sırasında memurun aylık (maaş) ve özlük haklarının korunacağını belirtmektedir. Bu ifade, refakat izni süresince memurun asli maaşının tam olarak ödenmeye devam edeceği ve kademe-derece ilerlemesi, emeklilik hakları gibi özlük haklarının aynen işleyeceği anlamına gelir. Dolayısıyla maaş kesintisi olmaz; refakat izni ücretli bir izin hakkıdır.
Memur, refakat iznindeyken aktif çalışmasa bile bu dönem hizmet süresinden sayılır. İzin süresince memurun terfi, emeklilik kesintileri, sosyal güvenlik primi gibi hak ve kesintileri normal seyrinde devam eder. Örneğin ilgili yönetmeliğin 6. Maddesinde; “refakat izni kullanılırken memurun aylık ve özlük hakları korunur” denilerek maaş ve diğer hakların saklı olduğu vurgulanmıştır. Kısacası, refakat izni nedeniyle memurun net maaşında bir azalma veya kesinti uygulanmaz.
Not: İzin süresince bazı ek ödemeler konusunda kurum uygulamalarına göre farklılıklar olabileceğini belirtmek gerekir. Örneğin fiilen çalışmaya bağlı ödenen ek ders ücreti, performansa dayalı döner sermaye veya ek tazminat gibi ödemeler, memur çalışmadığı için durabilir. Ancak bunlar temel maaşın parçası olmayan ve fiili çalışmaya bağlı ödemelerdir. Memurun temel maaşı, aile yardımı, varsa bölge tazminatı gibi hakları ise kesintiye uğramadan ödenmeye devam eder. Yani; memurun ekstraya giremeyen normal çalışma düzeyi içerisinde aldığı tüm alacaklar kesintiye uğramaz.
Refakat İzni Hangi Yakınlar İçin Kullanılabilir?
Refakat izninden yararlanılabilecek yakınlar, kanunda sınırlı olarak sayılmıştır. 657 sayılı Kanun Madde 105’e göre memur, şu yakınları için refakat izni alabilir:
- Anne veya Baba (memurun annesi veya babası),
- Eş (memurun resmi nikâhlı eşi),
- Çocuklar (memurun bakmakla yükümlü olduğu çocukları, evlatlık dahil),
- Kardeşler (memurun kardeşi; abi, abla veya öz/yarım kardeş).
Yukarıda sayılanlar dışında kalan akrabalar için (örneğin büyükanne, büyükbaba, kayınvalide, kayınpeder, amca, teyze vb.) refakat izni hakkı yoktur çünkü kanun kapsamına girmemektedir. Refakat izninin kapsamı, sadece memurun en yakın aile bireyleri ile sınırlıdır. Ayrıca kanun metninde kardeşler için “bakmakla yükümlü olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ” ibaresi yer aldığından, kardeşler de uygun tıbbi şartlar oluştuğunda bu kapsama dahil edilir. Sonuç olarak memur; annesi, babası, eşi, çocukları veya kardeşlerinden biri ağır bir hastalık veya kaza durumuna düşerse, gerekli raporların alınması koşuluyla onun için refakat izni kullanabilir.
Refakat İzni Nasıl Başlatılır? Gerekli Belgeler Nelerdir?
Refakat izni alabilmek için memurun, durumu belgelendirerek kuruma başvurması gerekir. İzinin başlatılmasına yönelik süreç şu şekildedir:
- Sağlık Kurulu Raporu Alınması: Öncelikle, refakat izni talep edilen hasta yakının durumu resmî bir sağlık kurulu raporu ile tespit edilmelidir. Memur, tam teşekküllü bir hastaneden (tercihen devlet hastanesi veya eğitim-araştırma hastanesi) ilgili kişinin sağlık durumuna dair “heyet raporu” çıkarttırır. Bu raporda, hastalığın veya kazanın durumunun ciddiyeti, refakat gerekip gerekmediği, refakat edilmezse hayati risk olup olmadığı, sürekli ve yakın bakım gereksinimi gibi kritik bilgiler açıkça yer almalıdır. Yönetmelik, raporda bu hususların belirtilmesini zorunlu kılmıştır. Rapor, en fazla 3 aya kadar refakat gerektiğini de (gerekliyse daha kısa bir süre de olabilir) belirtir şekilde düzenlenir.
- Yakınlık Durumunu Gösteren Belge: Memur ile hastanın akrabalık ilişkisini ispatlamak için resmi belge sunulması gerekir. Genellikle nüfus kayıt örneği (vukuatlı nüfus kayıt belgesi) veya ilgili kurumun isteyebileceği bir kimlik/vekâlet belgesi, hasta ile memur arasındaki yakınlık derecesini gösterir kayıt olarak başvuruya eklenir. Bu belgenin amacı; refakat izni talep edilen kişinin kanunen belirtilmiş yakınlarından biri olduğunun ispatı içindir.
- Dilekçe ile Kuruma Başvuru: Memur, çalıştığı kuruma hitaben bir dilekçe yazarak refakat izni talebini iletir. Dilekçede, hangi yakınına, ne sebeple (raporda belirtilen hastalık/tıbbi durum) refakat izni istediğini belirtir. Hazırlanan sağlık kurulu raporu ve akrabalık belgesi bu dilekçeye ek yapılır. İzin verme yetkisi amirde/kurumda olduğundan, bütün belgelerle birlikte resmi başvuru yapıldıktan sonra kurum tarafından mevzuata uygunluk kontrolü yapılır.
- Onay ve İzin Başlangıcı: Kurum, sunulan rapor ve belgeleri inceleyerek, 657 sayılı Kanun’daki şartların gerçekleştiğini teyit ederse refakat iznini onaylar. İzin başlangıç tarihi, genellikle sağlık kurulu raporunun tarihi, bazı durumlarda ise refakat izninin onaylandığı tarih esas alınarak belirlenir. Onayla birlikte memur, belirtilen tarihten itibaren refakat iznine ayrılır.
- İzin Süresinin Uzatılması (Gerekirse): İlk verilen refakat izni süresi (örneğin 3 ay) dolmak üzereyken, eğer hastanın durumu düzelmemiş ve bakım ihtiyacı devam ediyorsa, memur iznin uzatılmasını talep edebilir. Uzatma için yeniden bir sağlık kurulu raporu alınması ve kurumun onayına sunulması gereklidir. Yeni rapor yine yukarıdaki şartları taşımalı ve ek en fazla 3 aylık refakat ihtiyacını belgelendirmelidir. Kurum bu ikinci raporu da uygun bulursa refakat izni aynı koşullarda bir dönem daha (3 ay) uzatılır. Toplamda 6 ay tamamlandığında ise ilgili vaka için daha fazla uzatma yapılamaz. Unutulmamalıdır ki; izin süresinin toplamda 6 aya tamamlanması, aynı vakıaya ilişkin olduğu taktirde geçerlidir.
- İzinden Dönüş ve Bildirim: Memur, refakat izni süresinin bitiminde (ya da hastanın beklenenden erken iyileşmesi halinde derhal) görevine geri dönmek zorundadır. Eğer refakat gerektiren durum izin bitmeden sona ererse memur izin süresinin dolmasını beklemeden bunu kurumuna bildirmeli ve göreve başlamalıdır. Aksi halde, iznin bitiminde işe dönülmezse devamsızlık işlemleri ve yönetmelik gereğince diğer disiplin hükümleri uygulanabilir.